Słupsk we wczesnym średniowieczu i późnej starożytności


Najstarsze nazwy wymienione w źródłach to: Ztulp, Slup, Slupz, Ztulpz, Schlupitzk i Schlupz. Na wysokiej zachodniej skarpie, nad rzeką Słupią, blisko samej wsi Gałęzinowo znajduje się grodzisko kultury łużyckiej. Miejsce to jest oddalone od Słupska o ok. 8 km. Tam, w czasie gdy ludność tej kultury jeszcze zamieszkiwała ów gród obronny był brzeg morski (a właściwie delta uchodzącej do morza rzeki): nastąpiły od wtedy zmiany – inny poziom wody w Bałtyku, wywyższanie się gruntu, zmiany koryta Słupi, inna ilość płynącej w niej wody. Nie zachowało się ani jedno słowo pisane tej kultury. Oprócz grodzisk pozostawiła ona po sobie przepiękną zdobioną ceramikę, ozdoby, przedmioty do codziennej pracy[18][19].

Przechodzili, a właściwie przepływali, tędy Goci. Niedaleko od dzisiejszej Ustki – w Dębinie – znajduje się kamienny krąg ich cmentarzyska (pozostały tylko 3 głazy tego kręgu). W publikacji Waltera Witta z 1934 r. o prahistorii powiatu przedstawione są zabytki znalezione ze wsi Charnowo, będące z pewnością kiedyś ozdobami stroju gockich kobiet. Cmentarzyska Gotów znajdują się ponadto w Grzybnicy, Węsiorach i Odrach. Oto co mówi o badaniach w Grzybnicy archeolog Krystyna Huhała: "W trakcie badań wykopaliskowych, prowadzonych w latach 1974-1986 zbadano przestrzeń około 3 ha, odkrywając: cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich (poł. I – pocz. III wieku n.e.)"[20].
Goci odeszli, posuwając się na południowy wschód. Z powodu braku warstw kulturowych z tego okresu archeolodzy twierdzą, że po ich odejściu kraj pozostał niemal wyludniony. Z kroniki Jordanesa nie wynika to wprost, jednak sądzić można, że ludność tubylcza odeszła z Gotami w zgodzie.
Od południowego wschodu nadchodzi nowy żywioł – Słowianie[21].

Kościół św. Ottona w Słupsku postawiony na grodzisku słowiańskim z VIII – XIII w., cc wikimedia

 
W powiecie słupskim słowiańskie grodziska budowane są w następujących miejscowościach (wymienione są jedynie te najbliższe Słupska):
  1. Krępa Słupska- IX w.
  2. Głobino- IX – X w.
  3. Gać- VIII-X w[22].
  4. Słupsk- VIII-XIII w. W środku grodziska stoi obecnie kościół św. Ottona.
W bliskości grodzisk znajdowały się osady. Grodziska to wały ziemne z wzmocnieniem powkładanego do nich drewna. Ułatwiają obronę, chronią ludność z pobliskich osad. Słowianie preferowali ukrycie grodzisk na bagnach.

Pierwsze osady położone przy drodze pochodzącej jeszcze z epoki brązu – droga ta niegdyś łączyła obronne grody kultury łużyckiej – na Słupi był bród w miejscu dogodnym powstaniu tam dla kontroli szlaku grodziska słowiańskiego, w pobliżu przeprawy przez rzekę na trakcie handlowym łączącym m.in. Kołobrzeg ze wschodem. Warownia była doskonale położona strategicznie – otoczona przez nieprzystępne bagna i trzęsawiska, wybudowana została natomiast na sztucznym wzgórzu (obecnie w tym miejscu znajduje się kościół pw. św. Ottona), stanowiła też miejsce kontroli samej żeglugi na rzece. Dzięki badaniom archeologicznym wiemy, że warownia była otoczona drewniano-ziemnym wałem, oraz naturalną fosą – nieistniejącymi obecnie odnogami rzeki Słupi.



Gród Słupsk - zabytek wmurowany w fundamenty kościoła (z prawej), cc wikimedia
W swojej publikacji o prahistorii Water Witt napisał: "W zasiedleniach słowiańskich zostały znalezione na ulicy Birkenallee w Słupsku, wykonane z żelaza gwoździe, łańcuchy, pierścienie i sprzączki, jak również wszelkiego rodzaju przyrządy z kości, rogów i drewna. "Kamień stepowy" ze Słupska z pewnością traktuje o jakimś słowiańskim nagrobku[15]". Ten "kamień stepowy" czy "bożek pogański" to niewielki kamień o wysokości niewiele ponad 100 cm. Poniżej pokazane jest zdjęcie gdy ów kamień został odkryty w 1861 roku, kiedy rozebrano w Słupsku kościółek św. Piotra - obecnie kościół Najświętszego Serca Jezusowego.

W sanktuarium celtyckim w Entremont koło Marsylii kolumna z II w.p.n.e. ma na sobie bardzo podobną rzeźbę jak posąg ze Słupska[16].
Grodzisko słowiańskie w Słupsku  to grodzisko nizinne, zniwelowane w partiach górnych i zabudowane (kościół), pierwotnie zapewne pierścieniowate. W czasie badań stwierdzono istnienie warstw kulturowych oraz materiału archeologicznego. Zabytek datowany jest na IX-XIII w.[1]
Tak samo krzyż z Moone w hrabstwie Kildare, datowany na IX- X w. W podstawie krzyża, poniżej postaci ukrzyżowanego Chrystusa (z boków postacie łotrów), są wyryte stylizowane figury dwunastu apostołów. Owe figury są bardzo podobne w wyglądzie do posągu ze Słupska[17].
Kultura celtycka jest bodaj "matką" dla posągu ze Słupska.
Stare drogi
  •  
Najstarszymi w okolicy drogami są drogi łączące warowne grody kultury łużyckiej. Pomimo zmian cywilizacyjnych drogi te są do dzisiaj rozpoznawalne w terenie i na odpowiednio dokładnych mapach. Przed z górą 2500 latami łączyły one ze sobą poszczególne grody, które zamieszkiwała ludność kultury łużyckiej. Powstała sieć dróg prowadziła wzdłuż ówczesnej linii brzegu morskiego. Lokalnie, rozpoczynając od zachodu, występuje sieć dróg łącząca odkryte współcześnie przez archeologów następujące grodziska kultury łużyckiej: Trzynik – Stary Kraków – Gałęziowo – Żoruchowo – Równo – Siodłonie. Jest to zatem szlak z zachodu na wschód, prowadzący brzegiem morza.
Poniżej kilka zdjęć pokazujących współczesny wygląd traktu. Wybrany odcinek drogi: grodzisko Gałęzinowo – grodzisko Słupsk.
  • Droga od grodziska w Gałęzinowie. 2003
  •  
  • Droga z grodziska w Gałęzinowie do grodziska w Słupsku. Po minięciu miejsca, gdzie w średniowieczu był młyn w Zamełowie (własność rodziny Święców), tuż przed Strzelinem.
  •  
  • Droga z grodziska w Gałęzinowie do grodziska w Słupsku. Ul. Mostnika i zamek wyznaczający, że opodal kiedyś mieścił się tu bród przez płynącą w kilku łozyskach Słupię.
  •  
  • Kościół św. Ottona wyznaczający geometrycznie położenie środka niewielkiego grodziska słowiańskiego w Słupsku.
Szlak bursztynowy jest jednym z najstarszych szlaków i dzisiaj wyznacza szlak ten porzucony bursztyn- odnajdowany przez archeologów. Słupsk leży przy szlaku komunikacyjnym wzdłuż brzegu Bałtyku prowadzącym na kierunku W-E (był ten szlak o wiele mniej uczęszczanym niż szlak wzdłuż Wisły). Drogi istniały i były używane jeszcze przez ludnośćneolitu zatem są wcześniejsze niż zasiedziała w powiecie słupskim ludność kultury łużyckiej. Całe odcinki drogi niewiele zmieniły się do momentu powstawania miejsc osiedleń Słowian- można je więc jeszcze dzisiaj oglądać. W okresie istnienia grodziska w Słupsku była tędy transportowana na przykład sól z warzelni w Kołobrzegu, no i również towary uzyskane za tą sól np. z Arabii.

Opis, historia i lokalizacja grodu-warowni
Badania archeologiczne lat 50. XX w. pozwoliły stwierdzić, że gród słupski ulokował się na stożkowatym wzniesieniu o dość stromych zboczach, w widłach rzeki Słupi. Obecnie zbocza te są w znacznym stopniu zniwelowane. Gród miał kształt zbliżony do koła o podstawie wyniesienia 50 x 60 m i powierzchni użytkowej majdanu ok. 1300 m2. Gród ten, niezależnie od naturalnych walorów obronnych (rzeka Słupia i bagna), posiadał również sztuczne umocnienia w postaci wału drewniano-ziemnego, w dolnej części wzmocnionego konstrukcją kamienną. Otoczony był fosą wypełnioną wodą. Przez porównanie z innymi warowniami Słowian Zachodnich celowo zapewne zostały porobione płycizny albo przewłoki (poprzecznie wbite w koryto rzeki pale, nie wystające z wody, stanowiące przeszkodę niszczącą łódź nieprzyjacielską).
Badania, o jakich już wspominano wykazały, że grodzisko zostało dość mocno uszkodzone zabudową średniowieczną jak i nowożytną. [...] Starsza zabudowa majdanu uległa już zniszczeniu podczas wznoszenia książęcego obiektu obronnego, który w XIII wieku był głównym ośrodkiem kasztelami słupskiej i rezydencją księcia. Z kolei w wieku XIV, kiedy to Słupsk dzierżawili Krzyżacy (lata 1329-1341), na terenie grodu znajdowała się siedziba komtura krzyżackiego. Wówczas musiano dokonać również zniszczeń starszej zabudowy poprzez budowę dalszych umocnień fortyfikacyjnych. Dalszych uszkodzeń grodziska dokonano już w czasach nowożytnych, w roku 1872, podczas budowy na jego majdanie kościoła pw. św. Ottona (istniejącego do dziś). Kilkusetletnie użytkowanie i zabudowywanie terenu grodu i podgrodzia mocno wpłynęło na stan ich zachowania. Pierwotny ich wygląd uległ znacznemu zdeformowaniu. Od strony zachodniej (ul. Partyzantów) i południowej (ul. Kościelna) wał grodziska został częściowo zniwelowany już w XIX wieku, poprzez wybudowanie dwóch podejść (schodów) do kościoła pw. św. Ottona. Od strony południowo-wschodniej wał grodziska został również uszkodzony budową krużganka łączącego kościół z zabudowaniami klasztornymi [...][2].
Wracając jeszcze do pierwotnej lokalizacji grodu niemal u ujścia Słupi trzeba powiedzieć, że takie, występujące tu nad Słupią w VIII i IX wieku, lokalnie niskie zaludnienie spowodowane było zapewne częstymi odwiedzinami wikingów z terenów dzisiejszej Danii. Jeśli było to tylko możliwe ze względu na posiadane przez nich siły bojowe, towary Słowian przedstawiające jakąś wartość zostawały przechwytywane a ludność została brana w niewolę. Takimi ośrodkami handlowymi nad Bałtykiem, miejscami handlu m.in. również niewolnikami były głównie: Arkona, Hedeby, Sigtuna, Uppsala, Truso, Wolin itd. Zaraz po sąsiedzku Słowianie potrafili się zorganizować i stworzyć gęsto zaludniony obszar dorzecza Łupawy i Łeby.

Znalezione zabytki ruchome
Bezpośrenio na terenie grodu, w czasie prowadzonych prac archeologicznych zebrano m.in. ceramikę wendyjską, groty strzał, okucia metalowe, osełkę, dłuto, haczyk do łowienia ryb oraz kości zwierzęce.

opr. A. Fularz na podstawie Wikipedii
  1. Eligia Gąssowska: Bizancjum a ziemie północno-zachodniosłowiańskie we wczesnym średniowieczu (Studium Archeologiczne), Ossolineum 1979.
  2. Jerzy Gąssowski: Ziemia mówi o Piastach, Wiedza Powszechna, Warszawa 1961.
  3. tegoż: Narodziny średniowiecznego świata, Ossolineum 1970.
  4. tegoż: Mitologia Celtów, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978.
  5. tegoż: Dzieje i kultura dawnych Słowian (do X wieku), PZWS, Warszawa 1964.
  6. Henryk Janocha: Archeologia o początkach słupskiego ośrodka miejskiego, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, t. 24.
  7. Jerzy Olczak, Kazimierz Siuchniński: Sprawozdanie z badań weryfikacyjnych grodzisk przeprowadzonych na terenie powiatu słupskiego, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, t. 2, 1972.
  8. Olczak Jerzy: W sprawie grodów kultury łużyckiej na Pomorzu, Slavia Antiqua t. 18, Warszawa 1971.
  9. Krystyna Pieradzka: Walki Słowian na Bałtyku w X-XII wieku, Wyd. Min. Obr. Nar, Warszawa 1953.
  10. Wikarjak Jan- przetłumaczył, wstęp i komentarz opracował Gerard Labuda: Pomorze zachodnie w żywotach Ottona, PWN Warszawa 1979.
  11. Walter Witt: Die Burgwälle des Stolper Landes, Stolp 1934.
  12. tegoż: Urgeschichte des Stadt- und Landkreises Stolp, Stolp 1934.
  13. Obiekt nie był objęty badaniami weryfikacyjnymi — ograniczono się jedynie do autopsji. Badania wykopaliskowe prowadził tu M. Sikora w latach 1966-1967.
  14. Henryk Janocha: Archeologia o początkach słupskiego ośrodka miejskiego, Koszalińskie Zeszyty Muzealne, t. 24, s. 22, 23.
  15. Walter Witt: Urgeschichte des Stadt- und Landkreises Stolp, Stolp 1934, 113.
  16.  Patrz link do oppidum of Entremont.
  17. Patrz strona o Moone
  18.  Biskupin albo też: www.biskupin.pl
  19.  Grodzisko w Gałęzinowie
  20.  Patrz również: zbiory z cmentarzyska w Grzybnicy
  21. Do przedstawicieli nauki zajmujących się tematyką Słowian należą przede wszystkim: L. Niederle, Aleksander Brückner, Gerard Labuda, Henryk Łowmiański.
  22. http://www.powiatslupsk.info/slupskwsie.htm#gaclesna.htm

Komentarze

Popularne posty